Begraafplaatsen verduurzamen en vergroenen

Duurzaam beheer én versterking biodiversiteit

Zelf aan de slag

Inleiding

Begraafplaatsen staan voor grote uitdagingen om duurzamer te werken en gelijktijdig het dienstenaanbod en kwaliteitsniveau concurrerend te houden. Door een verbod op het gebruik van veelgebruikte herbiciden is de noodzaak voor ander groenbeleid zeer urgent. Gelijktijdig neemt het besef toe dat ook de teruglopende biodiversiteit om een andere beheeraanpak vraagt, natuurwaarden vergroten door stimulerende maatregelen te nemen.

Tevens vraagt een circulaire economie het hergebruik van materialen, waaronder te ruimen grafmonumenten, snoeihout en bloemstukken op graven. Dat valt prima te combineren met maatregelen ter stimulering van de biodiversiteit.

De belangstelling voor duurzame uitvaarten, onderhoudsvrije graven, natuurbegraven en asbestemmingen in een groene omgeving neemt toe. Dat biedt kansen en mogelijkheden voor een integrale aanpak. Draagvlak bij collega’s en goede voorlichting en communicatie zijn daarbij van essentieel belang. Wij helpen je op weg met concrete projecten!

Bijdragen aan biodiversiteit

Het in stand houden en bevorderen van een grote soortenrijkdom aan dieren en planten heeft grote maatschappelijke aandacht en prioriteit. Veel begraafplaatsen hebben al een rijke collectie bomen, planten, vogels en vlinders op hun terrein, maar het kan natuurlijk altijd nog meer. Welke bijzondere plant- en diersoorten zijn op jouw begraafplaats al gesignaleerd? Met eenvoudige ingrepen kun je de leefomstandigheden voor een diversiteit aan planten en dieren stimuleren. Dat vraagt kennis en inzicht in de leefomstandigheden, voedselbehoeften en voortplantingsvoorwaarden van planten, insecten en overige gewenste diersoorten. De opleiding geeft inzicht in de begraafplaats als samenhangend systeem en de belangrijkste principes en processen van natuurlijk beheer.

Alternatieven voor het verbod op bestrijdingsmiddelen

Op verhardingen zijn een juiste combinatie van stoom of heet waterbehandeling, branden en borstelen een redelijk alternatief om niet gewenste planten op een aanvaardbaar peil te houden, echter deze methoden zijn kostbaar en niet duurzaam. Bovendien zijn deze behandelingen niet geschikt voor tussen de graven en in het plantsoen. Andere beheervormen en het aanplanten van specifieke bodembedekkers die ook voor insecten van belang zijn bieden hoopvolle alternatieven. Onderzoek de mogelijkheden op jouw begraafplaats.

Natuurlijk begraven

De belangstelling voor natuurbegraafplaatsen neemt toe en gaat ten koste van het aantal begravingen op reguliere begraafplaatsen en de daaraan gekoppelde inkomsten. Wat begraven op een natuurbegraafplaats aantrekkelijk maakt is niet alleen een mooie natuurlijke omgeving, maar ook een lange graftermijn, het ontzorgen van nabestaanden en het tarief. In veel van deze punten kunnen ook reguliere begraafplaatsen voorzien. Op de meeste begraafplaatsen staan prachtige bomen, kruidenrijke slootkanten en perceelsranden, windsingels en vergeten hoekjes. Waarom daar niet kleinschalig natuurlijk begraven aanbieden?

Met kleine ingrepen kunnen veel natuurwaarden vergroot worden. Ook (deels) ongebruikte uitbreidingen kunnen heringericht worden als natuurontwikkelingsgebied met ruimte voor natuurlijk begraven en natuurlijke asbestemmingen. Met enige creativiteit zijn er met weinig middelen veel kansen te ontwikkelen.

Onderhoudsvrije graven

Steeds meer mensen willen hun nabestaanden niet belasten met het onderhoud van hun graf en de daaraan verbonden kosten. Heeft uw begraafplaats al ingespeeld op die wens? Dat vraagt creatief meedenken over een nieuw aanbod van graven dat daar aan voldoet. Open terreinen en het algemeen plantsoen op de begraafplaats bieden meer mogelijkheden dan je in eerste instantie denkt. Wij bieden inspirerende voorbeelden.

Hergebruik van materialen

Geruimde grafmonumenten zijn prima te hergebruiken voor paden, stenen muurtjes met urnennissen of voor afgeschermde stilteplekken. Eco-kathedralen zijn inspiratiebronnen voor het hergebruik van sloopmateriaal (o.a. oude grafmonumenten) voor kleine natuurlijke kunstzinnige paradijsjes binnen bestaande begraafplaatsen. Tover jouw werkgebied om!

Opzet en werkwijze

De opleiding is praktijkgericht en bestaat uit vijf groepsbijeenkomsten met specifieke inhoudelijke thema’s en excursies (zie programma). Tussentijds zijn er intervisiebijeenkomsten (in overleg met de deelnemers te regelen) ter bespreking van de opdrachten en het bezoeken van elkaars begraafplaatsen en projecten. Extra inspiraties per e-mail en feedback op de plannen is onderdeel van het traject.

Tijdens de opleiding werken de deelnemers aan kleine projecten voor herinrichting van (een deel van) de eigen begraafplaats(en). Voorbeelden en suggesties daarvoor worden aangereikt tijdens de themabijeenkomsten en de sprekers geven tips en suggesties.

De intervisiebijeenkomsten vinden plaats in kleine groepjes en zijn toegespitst op specifieke opdrachten en werkbezoeken aan de begraafplaatsen van de deelnemers. Ter plekke elkaar inspireren en adviseren ten aanzien van de opdrachten. 

De opleiding duurt 6 maanden en start in maart 2024

Het advies is om met minimaal twee personen per organisatie deel te nemen, zodat samen aan het omvormingsplan of een project gewerkt kan worden. De opleiding is zeer praktisch van opzet en alle fasen in het omvormings- en inrichtingsproces worden (op afstand) begeleid.

De opleiding zal plaats vinden op wisselende locaties, in verband met inspirerende excursies. Uiteraard kiezen we een centrale plaats voor de deelnemers. Een documentatiemap met achtergrondinformatie behoort bij de opleiding.

De opleiding wordt ook incompany aangeboden.

Praktische informatie

Doelgroep

Buitendienstmedewerkers van begraafplaatsen en gedenkparken

Niveau

Praktisch, voorkennis is niet noodzakelijk

Data

Regio:          code            dag 1              dag 2                 dag 3               dag 4                  dag 5

Midden    BVV-M24    21-03-2024     11-04-2024        16-05-2024        06-06-2024         27-06-2024       

Werktijden

9.00 – 16.00 uur

Locatie

Meerdere locaties in verband met excursies

Investering

 € 1.990,- p.p. inclusief verblijfkosten en documentatiemap, vrijgesteld van BTW
LOB-leden van gemeentelijjke en niet-kerkelijke begraafplaatsen ontvangen een korting van 10% bij aanmelding voor 01-02-2023 (kortingscode: LOB-lidmaatschapsnummer)

Aanmelding

Via de website, uiterlijk 4 weken voor aanvang van de opleiding

Informatie

Wim van Oort, info@vanoort-ros.nl

Certificaat

Deelnemers ontvangen een certificaat van deelname wanneer zij minimaal 80% van de bijeenkomsten aanwezig zijn en opdrachten voldoende afronden

Programma

Bijeenkomst 1: Biodiversiteit en Ecologische principes & processen – 21 maart 2024

• Functies van natuur op begraafplaatsen (technisch, esthetisch, ecologisch, sociaal maatschappelijk en in het kader van rouwverwerking)
• Biodiversiteit op begraafplaatsen (aanwezige waarden en potenties)
• Ecologische principes en processen (groeiplaats, successie, dynamiek) en de relatie tussen bodem, planten en dieren (voedselpiramides en voedselwebben)
• Bespreking van praktijkvoorbeelden die de biodiversiteit vergroten

Intervisieopdracht: Wat zijn de mogelijkheden?

Stap 1: Potenties van de eigen begraafplaats(en) in kaart brengen aan de hand van een inventarisatielijst

Bijeenkomst 2: Bosplantsoen, Kruidenrijke randen en natuurbegraven – 11 april 2024

• Bomen en hun betekenis voor begraafplaatsen
• Belang van bomen voor de reductie van klimaatveranderingen
• Duurzaam onderhoud van bosplantsoen op begraafplaatsen
• Bestrijding eikenprocessierups in relatie tot ecologisch beheer
• Stimuleringsmaatregelen voor vogels
• Natuurlijk begraven én natuurbegraven op reguliere begraafplaatsen (excursie)
• Uitgifte van onderhoudsvrije graven en natuurgraven
• Herinneringsbomen en adoptiebomen
• Excursie natuurbegraafplaats
• Herinrichting van begraafvakken in relatie tot vergroting biodiversiteit
• Openluchtuitvaarten in een natuurlijke omgeving
• Herinneringsplekken met een natuurlijke uitstraling

Intervisieopdracht: Welk (omvormings)project kies je?

Stap 2: Zelf een keuze maken voor een project op de eigen begraafplaats

Bijeenkomst 3: Bloemrijke gazons en ecologische oevers – 26 mei 2024

• Aanleg van een bloemenweide
• Zadenmengsels voor bloemrijke gazons
• Beheer van bloemenweiden
• Ecologisch maaibeheer
• Aanleg ecologische oevers
• Ecologisch oeverbeheer
• Stimuleringsmaatregelen voor vlinders, bijen en insecten
• Excursie

Intervisieopdracht: Hoe ga je het inrichten?

Stap 3: Duurzaamheidscriteria opstellen voor het gekozen project en excursie

Bijeenkomt 4: Duurzaam beheer van begraafplaatsen – 06 juni 2024

• Wat is duurzaam beheer en hoever ga je?
• Vijf kernprincipes van duurzame uitvaarten
• Milieubelasting van begraven versus cremeren of resomeren
• Duurzame uitvaartkisten en lijkwades
• Duurzame bloemen en planten
• Duurzame grafbedekkingen en urnen
• Alternatieven voor chemische bestrijding van ongewenste planten 
• Gebruik van bodembedekkers ter onderdrukking van onkruiden tussen en langs graven en ter vergroting van de biodiversiteit
• Asverstrooien zonder milieubelasting
• Duurzame wijze van graven ruimen
• Oude grafbedekkingen een ecologische functie geven
• Duurzame machines en gebouwen
• Excursie

Intervisieopdracht: Hoe ga je het beheren?

Stap 4: Omvormings- en Beheerplan opstellen voor het gekozen project uitwerken

Bijeenkomst 5 (ochtend): Dierlijk leven op begraafplaatsen – 27 juni 2024

• Welke biotopen zijn er op begraafplaatsen
• Stimuleringsmaatregelen voor vleermuizen, egels, eekhoorns en andere diersoorten op de begraafplaats
• Hoe om te gaan met overlast van konijnen, reeën en herten
• De voorwaarden en relaties tussen verblijfplaats, voedselbehoefte en voortplanting

Bijeenkomst 5 (middag): Draagvlak voor projecten en plannen

• Voortgang van de projecten en plannen
• Verdieping naar aanleiding van vragen van de deelnemers
• Intern draagvlak verwerven voor de plannen en projecten
• Burgerparticipatie bij planontwikkeling
• Aandachtpunten bij de realisatie
• Belang van communicatie en promotie

Intervisieopdracht: Hoe creëer je draagvlak voor jouw project of plan?

Stap 5: Een communicatieaanpak uitwerken

De excursies worden in overleg met de deelnemers ingevuld